Οι εργαζόμενοι της εφημερίδας “Ελεύθερος Τύπος” συνεχίζουν να δίνουν τη μάχη τους μέσω ενός μπλογκ (http://ergazomenoieleftherostipos.blogspot.com) και μιας ειδικής έκδοσης υπό τον τίτλο “Εναλλακτικός Τύπος”. Η τιμή της δεκαεξασέλιδης εφημερίδας είναι μόλις πενήντα λεπτά του ευρώ -λιγότερο από το μισό μιας μέσης εφημερίδας -το οποίο «δεν θα πάει στις τσέπες μας», όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν οι ίδιοι, αλλά για να καλύψει τα έξοδα διανομής.
Η απόσταση, όμως, που χωρίζει το μισό ευρώ της συμβολικής τιμής στα περίπτερα, από τη δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι τεράστια. Ο Chris Anderson, εκδότης του περιοδικού Wired και συγγραφέας του best-seller “The Long Tail” περιγράφει ένα πείραμα, το οποίο διεξήγαγε ο Dan Ariely του M.I.T
Ο τελευταίος ζήτησε από μια ομάδα ατόμων να επιλέξει μεταξύ δύο ειδών σοκολάτας, τρούφες προς δεκαπέντε σεντς έκαστη και απλά σοκολατάκια γα ένα σεντ το καθένα. Αρχικά, τα τρία τέταρτα των ερωτώμενων επέλεξαν τις τρούφες προς δεκαπέντε σεντς έκαστη. Επανέλαβε το πείραμα μειώνοντας την τιμή και των δύο προϊόντων κατά ένα σεντ, με αποτέλεσμα τα απλά σοκολατάκια να προσφέρονται δωρεάν. Στην περίπτωση αυτή, σχεδόν το 70 % επέλεξε τα απλά σοκολατάκια. Όπως αναφέρει και ο Malcolm Gladwell στη σχετική του Βιβλιοκριτική η διαφορά της τιμής ήταν ακριβώς η ίδια, αλλά η μαγική λέξη «δωρεάν» κάνει θαύματα.
Συνδυάστε αυτή τη διαπίστωση με τον θεμελιώδη νόμο της οικονομικής βαρύτητας του Ιντερνέτ. Το κόστος της τεχνολογίας έχει μειωθεί τόσο, που πλέον, όλο και περισσότερο τείνει προς το μηδενικό. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Anderson, το 1961 ένα απλό τρανζίστορ κόστιζε δέκα δολάρια, το 1963 κόστιζε πέντε δολάρια, το 1968 μόλις ένα και σήμερα, πλέον, η γνωστή εταιρεία Intel πουλάει δύο δισεκατομμύρια -ναι δύο δισεκατομμύρια- τρανζίστορ για χίλια εκατό δολάρια. Δηλαδή, σήμερα το κόστος ενός τρανζίστορ είναι μόλις 0,00055 σεντ.
Ο κόσμος αλλάζει, με άλλα λόγια. Ο καταναλωτής επιζητά ελεύθερες υπηρεσίες, τις οποίες, πλέον, η τεχνολογία -ανατρέποντας την παραγωγική διαδικασία- μπορεί να του εξασφαλίζει. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν πληρώνουμε για πολυάριθμες υπηρεσίες, που λαμβάνουμε μέσω του Ιντερνέτ από ιστότοπους όπως το Gmail και το YouTube μέχρι τους New York Times. Αυτός είναι και ο λόγος που η Wikipedia, για παράδειγμα, προσφέρει έναν θησαυρό γνώσης ελεύθερα στα συντρίμμια μιας παλαιότερης αγοράς – αυτής των εγκυκλοπαιδειών. Θυμάστε τις διαφημίσεις της Δομής; Δεν θα τις ξαναδείτε.
Το πρόβλημα του Τύπου είναι δομικό. Πριν εκφράσουμε την έκπληξή μας για εξελίξεις όπως του “Ελεύθερου Τύπου”, καλό είναι να κοιτάξουμε λίγο γύρω μας. Ακόμη και η εφημερίδα “New York Times”, ο γίγαντας του αγγλόφωνου τύπου, αντιμετωπίζει δραματικά προβλήματα επιβίωσης -σε σημείο που μερίδιο της εφημερίδας πουλήθηκε σε αμφιλεγόμενο Μεξικανό ολιγάρχη.
Κοιτάζοντας, λοιπόν, από έξω προς τα μέσα, μεταξύ των λόγων που οδήγησαν στο κλείσιμο του “Ελεύθερου Τύπου” –της εφημερίδας των 120 εκατομμυρίων ευρώ σε ζημιές τα τελευταία τρία χρόνια και των, σχεδόν, 500 εργαζομένων, οι οποίοι χάσανε τις δουλειές τους- είναι και η διαπίστωση ότι ο ελληνικός τύπος δεν μπορεί να αποτελεί παγκόσμια εξαίρεση.
Ως γνωστόν, το σύγχρονο οικονομικό μοντέλο των ΜΜΕ βασίζεται σε δύο πηγές εσόδων: αναγνώστες και διαφημιστές. Τα άμεσα έσοδα από τους πρώτους, όμως, σε καμία περίπτωση δεν καλύπτουν το συνολικό πραγματικό κόστος παραγωγής, εκτύπωσης και διανομής. Ο βασικός κανόνας της αγοράς είναι γνωστός: τα ΜΜΕ δεν πουλάνε ουσιαστικά εφημερίδες και περιοδικά στους αναγνώστες αλλά αναγνώστες σε διαφημιστές. Η εξίσωση αυτή μεταβάλλεται δραματικά με την έλευση του Ιντερνέτ, το οποίο προσφέρει το φυσικό χώρο για να συναντώνται οι διαφημιστές και αναγνώστες πιο γρήγορα, πιο αποτελεσματικά και, κυρίως, πιο οικονομικά.
Ασφαλώς, για να μην ποσοτικοποιούμε τα πάντα, το κόστος δεν είναι η μοναδική μεταβλητή, η οποία λειτουργεί υπέρ των νέων τεχνολογιών. Εξίσου σημαντικό είναι ότι στο Ιντερνέτ οι χρήστες ενημερώνουν, πλέον, ο ένας τον άλλον. Για παράδειγμα, μηνύματα στο Twitter και στο Facebook και εικόνες στο YouTube και στο Flickr ήταν οι καλύτερες πηγές ειδήσεων για την πρόσφατη ιρανική εξέγερση. Οι ιρανικές αρχές δεν κατέστειλαν, απλώς, βάναυσα τις διαδηλώσεις αλλά, ταυτόχρονα, κινήθηκαν ταχύτατα απενεργοποιώντας τα κινητά τηλέφωνα, εξορίζοντας και φυλακίζοντας τους διαφωνούντες και εμποδίζοντας τους ξένους ανταποκριτές να κάνουν τη δουλειά τους. Δεν κατάφεραν, όμως, παρά τις απέλπιδες προσπάθειές τους, να ελέγξουν την ροή λέξεων, ήχου και εικόνας η οποία πλημμύρισε τις οθόνες όλου του πλανήτη με αποκορύφωμα το συγκλονιστικό video του επιθανάτιου ρόγχου της 26χρονης Neda Agha-Soltan. Έτσι ενημερώνονταν το CNN, το BBC ή το France24, έτσι ενημερωνόμασταν όλοι.
Ήρθε, λοιπόν, το τέλος του Τύπου; Όχι περισσότερο από το τέλος της ιστορίας, που κάποιοι κάποτε βιάστηκαν να προβλέψουν. Απλώς, ο Tύπος θα πρέπει να προσαρμοστεί για να επιβιώσει. Δεν θα είναι η πρώτη φορά άλλωστε –έχει επαναληφθεί στο παρελθόν με άλλα τεχνολογικά άλματα, όπως η κάθοδος της τηλεόρασης στα σπίτια.
Για τον Anderson, μέρος της λύσης έγκειται στις «αμοιβαίες επιδοτήσεις» (cross-subsidies). Έτσι, κάποιες φορές, οι διαφημιστές επιδοτούν το περιεχόμενο μιας σελίδας στο Ιντερνέτ λαμβάνοντας σε αντάλλαγμα τα προσωπικά δεδομένα κάποιων χρηστών. Η περίπτωση της Google Ads είναι η πιο χαρακτηριστική. Άλλες φορές πωλείται ένα προϊόν σε συνδυασμό με την προσφορά ενός άλλου. Οι Monty Python δημιούργησαν ένα κανάλι στο YouTube με τα πιο δημοφιλή τους σκετς, με την ελπίδα ότι θα κεντρίσουν ξανά το ενδιαφέρον των καταναλωτών. Και πέτυχαν. Τα DVDs τους ανέβηκαν στην λίστα των best-seller της Amazon και αύξησαν τις πωλήσεις τους θεαματικά.
Αυτά, βεβαίως, προϋποθέτουν την στοιχειωδώς εύρυθμη λειτουργία της αγοράς. Η οποία στην Ελλάδα αμφισβητείται -καθώς παντού εμφανίζεται το μακρύ χέρι του κράτους. Συντηρείται, έτσι, μια στρεβλή αγορά 160 τηλεοπτικών σταθμών, 1.200 ραδιοφώνων, 280 τοπικής, περιφερειακής και εθνικής εμβέλειας εφημερίδων και 800 περιοδικών. Αριθμοί οι οποίοι, προφανώς, και σε καμία περίπτωση δεν ανταποκρίνονται στις δυνατότητες της ελληνικής αγοράς.
Για πολλά χρόνια, σπρώχνουμε το πρόβλημα κάτω από το χαλί με δύο τρόπους. Πρώτον, μέσω της γνωστής διαπλοκής. Μερίδα του Τύπου λειτουργεί στην Ελλάδα με μια μορφή των αμοιβαίων επιδοτήσεων του Anderson, όπου πωλείται ένα προϊόν (π.χ. μεγάλα τεχνικά έργα) σε συνδυασμό με την προσφορά ενός άλλου (π.χ. μιας εφημερίδας). Δεύτερον, λόγω του ότι λειτουργεί στην Ελλάδα ένα ανεπίσημο σχέδιο υποστήριξης του Τύπου, πολύ πριν ανακοινωθεί αυτό του Σαρκοζί, στη Γαλλία. Ένα σχέδιο άμεσων και εμμέσων επιδοτήσεων, το οποίο βασίζεται στην κατανομή της κρατικής διαφήμισης χωρίς κριτήρια.
Το ελληνικό πολιτικό σύστημα επιβραβεύει την ποσότητα και όχι την ποιότητα. Πέρα από τις προφανείς πολιτικές συνέπειες, αυτό καθιστά την αγορά των ΜΜΕ δέσμια του κακού της εαυτού. Στην καλύτερη περίπτωση, δημιουργεί φαινόμενα αθέμιτου ανταγωνισμού και στην χειρότερη, ορθώνει ανυπέρβλητα εμπόδια σε όποιες προσπάθειες γίνονται για προσαρμογή στα νέα παγκόσμια δεδομένα.
Η μετάβαση από το χαρτί και το μελάνι στις οθόνες μας είναι παγκοσμίως θέμα χρόνου. Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω. Το ερώτημα είναι αν εμείς θα επιμείνουμε να κολυμπάμε ενάντια στο ρεύμα.
Κώστας Μπακογιάννης 27/7/09
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου